Historyczne przykłady nieumyślnego narażenia ludzi na działanie substancji toksycznych dosadnie ilustrują sposób, w jaki czas ekspozycji (czas narażenia) wpływa na rozwój choroby.
Dietylstilbestrol (DES):
W latach 1938-1971 lekarze przepisywali DES kobietom w ciąży, by zapobiec poronieniu. Niestety doprowadziło to do tragedii medycznej, która dotknęła wielu osób. Wśród kobiet, które zażywały ten lek, stwierdzono wyższą częstość występowania bardzo rzadkiego raka pochwy [1].
Przeprowadzone badania dowodzą, że DES był nieskuteczny jako lek zapobiegający poronieniu, natomiast doprowadził do poważnych problemów zdrowotnych. Ekspozycja na DES powodowała nieprawidłowości strukturalne, niepłodność oraz zwiększone częstości występowania nowotworów pochwy i szyjki macicy wśród córek matek zażywających ten lek w okresie ciąży [2]. Ponadto badania wskazują na zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi zarówno u matek jak i córek [3-5].
TALIDOMID
Innym równie niebezpiecznym lekiem okazał się talidomid, zażywany przez kobiety w ciąży jako lek o działaniu przeciwwymiotnym, przeciwbólowym, usypiającym i hipnotycznym. Opracowany został w latach 50 przez niemiecką firmę Chemie‐Grunenthal, a sprzedawany był pod różnymi nazwami w 46 krajach na całym świecie. Na przykład w Wielkiej Brytanii i Australii znany był jako Distaval, w Europie jako Softenon, a w Niemczech Contergan. Lek ten reklamowany jako całkowicie bezpieczny był powszechnie znany i często kupowany, aż do ostatecznego zakazu jego stosowania w listopadzie 1961 r. [6,7]. Dokładna liczba kobiet, która otrzymała ten lek nigdy nie będzie znana ponieważ firma rozdawała próbki leku lekarzom w celu swobodnego rozprowadzania go pacjentom cierpiącym na poranne mdłości. Po wprowadzeniu talidomidu pojawiły się doniesienia o przypadkach wystąpienia neuropatii obwodowej (uszkodzenie nerwów obwodowych) po podaniu tego leku. Ponadto, w tym samym czasie pojawiły się także doniesienia o wystąpieniu licznych przypadków poważnych wad wrodzonych u dzieci, jednak początkowo nie kojarzono ich z zażywaniem talidomidu. Dopiero w 1961 r. dwóch niezależnych badaczy Lenz w Niemczech [7] i McBride w Australii [8] potwierdziło, że talidomid był przyczyną największej w historii katastrofy spowodowanej przez człowieka, gdyż spowodował ogromną liczbą ponad 10 000 ciężkich wad wrodzonych u dzieci. Talidomid został wycofany z Wielkiej Brytanii w listopadzie 1961 r., a na początku 1962 zabroniono jego stosowanie na całym świecie. Kwestia tego, czy można było przewidzieć tą klęskę pozostaje niejasna. Podawana w tamtym czasie informacja o przeciwwskazaniach była bardzo ograniczona w porównaniu z aktualnie podawanymi na ulotce informacjami [9].
Warto podkreślić, że pomimo ogromnych nacisków firmy talidomid nigdy nie został dopuszczony do sprzedaży w Stanach Zjednoczonych. Dla Frances Kelsey (lekarz FDA) odpowiedzialnej za zatwierdzanie pozwoleń na dystrybucje nowych leków, dostępne dane wskazujące na przypadki występowania neuropatii obwodowej u pacjentów przyjmujących talidomid, a także brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania tego leku w czasie ciąży, były wystarczającymi sygnałami ostrzegawczymi przed jego wprowadzeniem na rynek USA. Za swój czyn dr Kelsey otrzymała Nagrodę Prezydenta za Wyróżnioną Federalną Służbę Cywilną [5,6].
Leki, które zamiast pomóc szkodziły kobietom w ciąży – Literatura
[1] http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/healthandscience/timing-of-exposure/#_edn5
[2] Li S, Hursting SD, Davis BJ, McLachlan JA, Barrett JC, Environmental exposure, DNA methylation, and gene regulation: Lessons from diethylstilbestrol-induced cancers. Annals of the NY Academy of Sciences, 2003, 983, 161-169.
[3] Titus-Ernstoff L, Hatch EE, Hoover RN, Palmer J, Greenberg ER, Ricker W, Kaufman R, Noller K, Herbst Al, Colton T, Hartge P, Long-term cancer risk in women given diethylstilbestrol (DES) during pregnancy, British Journal of Cancer, 2001, 84, 126-133.
[4] Troisi R, Hatch EE, Titus Ernstoff L, Hyer M, Palmer JR, Robboy SJ, Strohsnitter WC, Kaufman R, Herbst AL, Hoover RN., Cancer risk in women prenatally exposed to diethylstilbestrol, International Journal of Cancer, 2007, 121, 356-360.
[5] Vargesson N., Thalidomide‐induced limb defects: resolving a 50‐year‐old puzzle, BioEssays, 2009, 31, 1327–1336.
[6] Vargesson N., Thalidomide embryopathy: an enigmatic challenge, ISRN Dev Biol, 2013, 1–18.
[7] McBride W., Thalidomide and congenital malformations, Lancet, 1961, 1, 358 [PubMed]
[8] Lenz W., Thalidomide and congenital abnormalities, Lancet, 1962, 1, 271–272.
[9] Vargesson N., Thalidomide‐induced teratogenesis: History and mechanisms, Birth Defects Res C Embryo Today, 2015, 105, 140–156.
